လူတိုင္းၾကားဖူးၾကသည္။ ျမန္မာတိုင္းရင္းေဆးေသာက္၍ေပ်ာက္သည္္လည္း ရွိသည္။ အေနာက္တိုင္းေဆးေသာက္၍သက္သာ ေလ်ာ႔ပါးသြားသည္ လည္းရွိသည္။ ျပာ၊ မိဘဘိုးဘြားတို႔၏ ေရမန္းမ်ားနွင္႔ အေဆာင္ပစၥည္းမ်ားသံုး၍ ကုသေပ်ာက္ကင္းသြားသည္လည္းရွိသည္။
က်န္းမာျခင္းသည္ လာဘ္တစ္ပါး၊ ဘ၀မွာအဖိုးတန္ အျမဳေတပါ ဟု ေျပာသူမ်ားလည္းရွိသည္။က်န္းမာေရးကို တန္ဖိုးမထား၊ေပါ႔ေပါ႔ တန္တန္ ျဖစ္သလို ေနသူမ်ားလည္း ရွိၾကသည္။ မည္သို႔ ဆိုေစ က်န္းမာျခင္းႏွင္႔ ပတ္သက္ေသာ ဆင္ျခင္ရန္ အေၾကာင္းမ်ားကိုတစ္တို တစ္ထြာ တ ို႔ၾကည္႔ မိသည္။
သာမန္အားျဖ၀္႔ က်န္းမာေရး(Heath )ဟုေျပာလွ်င္ အနာေရာဂါ ဘယ ထူေျပာမွူ၊ မနာမက်န္းျဖစ္မွူ ( Illness)ႏွင္႔ ဆက္စပ္ယူဆကုန္ၾကသည္။ တစ္ဆင္႔တက္၍ စိတ္ေရာကိုယ္ပါခ်မ္းသာ ျပည္႔စံုမႈဟု ဆင္ျခင္မိၾကသည္။ အမွန္စစ္အဆိုုပါက်န္းမာေရးခံယူအသိမ်ား မလြဲမွားပါ။သို႔ေသာ္ အျပည္႔အစံု အလံုးစံုမွန္ကန္သည္ဟု လည္း မသတ္မွတ္နိုင္ပါ။
ဤ (၂၁)ရာစုအတြင္း အာေရာဂ်ံ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အယူအဆ သေဘာတရားမ်ား နက္ရွိုင္းက်ယ္ျပန္႔စြာ ထြန္းကားလာေၾကာင္းအသိအမွတ္ျပဳ လက္ခံသင္႔သည္(သို႔) သံုးသပ္ ဆင္ျခင္သင္႔သည္။
အေနာက္တိုင္းေဆးပညာသည္ က်န္းမာေရးႏွင္႔အဓိက သက္ဆိုင္ သည္ဟုဆိုလွ်င္ ေဆးပညာ၏က်န္းမာျခင္းႏွင္႔ နာဖ်ားျခင္းဆိုင္ရာဖြင္႔ဆို ရွင္းျပမွု႔မ်ားကို သိျမင္နားလည္သင္႔သည္။သမိုင္းစဥ္ေကာက္ယူေသာ္(၁၇)ရာစုထိ တိုင္ေအာင္ လူတို႔သည္ရွင္ျခင္းႏွင္႔ေသျခင္း၊က်န္းမာျခင္း ႏွင္႔ ဖ်ားနာျခင္း ၊ အယူအဆမ်ားကို ယံုႀကည္ျခင္း (faith)၊ အျပစ္(sins)၊ႏွင္႔ ကယ္တင္ခံရျခင္း(savation) မ်ားေရာေထြးေနၾကသည္။ ၊ဒႆနိက ေဗဒ ပညာရွင္ Ren'e Descartes(၁၅၉၆-၁၆၅၀) ေပၚေပါက္လာမွသာလွ်င္ ဤရႈျမင္မႈမ်ားကို ရင္ဆိုင္ စိန္ေခၚ ႏိုင္ခဲ႔သည္။ ျပန္လည္ စဥ္းစား ေတြးေခၚ လာၾကသည္။
Descartes ၏ အလိုအရ ဤကမၻာေပၚရွိ အရာ၀တၱဳမ်ား (substances)တြင္ စိတ္ (mind) ရုပ္ျဒပ္(matter)အမ်ိဳးအစား ၂မ်ိဳးသာ ရွိ သည္၊ရုပ္ျဒပ္ (သို႔) ခႏၶာကေနရာယူသည္။ စိတ္ကသိမႈသန္႔သန္႔မွ် ျဖစ္၍ ေနရာ အာကာသ ( space) မယူ။ ၄င္း စိတ္ႏွင္႔ရုပ္ သည္ သီးသန္႔ကြဲျပား နုိင္သည္။ လူႏွင္႔သတၱ၀ါတို႔၌ စိတ္ႏွင္႔ရုပ္ ႏွစ္မ်ိဳးစလံုး ရွိနိုင္သည္။ အျခား ရွင္သန္ေသာ အရာ၀တၱဳ မ်ားတြင္ ရုပ္တစ္ခုသာလွ်င္ ။ စိတ္မရွိဟု တင္ျပ ခဲ႔ သည္။ ၄င္းတင္ျပ ခ်က္သည္ ဆန္႔က်င္ဘက္ ႏွစ္ခုေပၚတြင္ အေျခခံထားေသာ နားလည္သိျမင္မႈ စနစ္ (dualism) ကိုေပၚေပါက္ေစခဲ႔သည္။
Descartes၏အျမင္တြင္ လူ႔ကိုယ္ခႏၶာသည္ စက္ယႏၱရားတစ္လံုး မွ်သာ ျဖစ္ခဲ့သည္။ စက္ယႏၱရား အစိတ္အပိုင္းအားလံုး သမၼါယ မွ်တ စြာ ခ်ိတ္ဆက္ေဆာင္ရြက္ ႏိုင္လွ်င္ ယင္းစက္ယႏၱရား ေကာင္းမြန္သည္။ ေဖာက္ လြဲေဖာက္ျပန္ (misfunction) ျဖစ္ခဲ့ေသာ္လည္း စက္ယႏၱရား၏ အေျခအေန ဆိုးရြားသည္။ ပံုပမာႏိႈင္းေသာ္ ဆရာ၀န္ႏွင့္ လူနာတခ်ိဳ႕၏ ဆက္ဆံေရးအသြင္ပံု သ႑ာန္တမ်ိဳးမ်ိဳးတြင္ ေတြ႔ရွိႏိုင္သည္။ ဆရာ၀န္မ်ားသည္ လူနာ၏စိတ္ခံစားမႈ၊ ေျပာျပခ်က္(သို႔) ေခ်ာင္းဆိုးကဲ့သို႔ေသာ လူနာ၏ျပင္ပလကၡဏာမ်ားကို အသိ အမွတ္ျပဳေသာ္လည္း ေရာဂါေဗဒဆိုင္ရာ ရွာေဖြစမ္းသပ္မႈမ်ားကို ျပဳလုပ္ရသည္။ ကိုယ္တိုင္ စူးစမ္းအေျဖရွာသည္။ ယခုအခါ ဇီ၀ကမၼပညာဆိုင္ရာ တိုးတက္္ ဖြ႔ံၿဖိဳးမႈမ်ားေႀကာင့္ လူနာ၏လႊမ္းမိုးမႈ (သို႔) ပါ၀င္ပတ္သက္မႈ ပေယာဂမပါရွိဘဲ ေရာဂါမွတ္တမ္းတင္ျခင္းကို ျပဳလုပ္ လာ ႏိုင္သည္။
သို႔ေသာ္ က်န္းမာျခင္းႏွင့္ နာဖ်ားျခင္းေဘာင္ခြင္အတြင္းရွိ ပုဂၢလဆိုင္ရာ ေရြးခ်ယ္မႈမ်ားကို ဦးစားမေပး။ ဇီ၀ကမၼဆိုင္ရာ ဖြဲ႔စည္းပံု အခ်က္အလက္မ်ားေပၚ ပိုမိုအေလးကဲ မဲတင္းလာႀကသည္။ အမွန္စင္စစ္ လူနာ၏ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း၊ အရက္အလြန္ အက်ဴးေသာက္ျခင္း ကဲ့သို႔ေသာ ပုဂၢလေရြးခ်ယ္မႈမ်ားကို အႀကြင္းမဲ့ျငင္းပယ္ႏိုင္စြမ္း မရွိႀကပါ။
ေဆးပညာသိပၸံ၏ သီးသန္႔ျဖစ္စဥ္အရ က်န္းမာျခင္းႏွင့္ မနာမက်န္း ျဖစ္ျခင္းအေပၚ ရႈျမင္သံုးသပ္ထားပံုမွာ ဤသုိ႔ျဖစ္သည္။
-စိတ္သည္ ခႏၶာကိုယ္ႏွင့္ သီးသန္႔ကြဲျပားျခားနားသည္။
-ခႏၶာကိုယ္သည္ အလြန္ရႈပ္ေထြးေသာ စက္ယႏၱရားတစ္လံုးႏွင့္ ဆင္တူသည္။
-ဖ်ားနာျခင္းသည္ ကိုယ္ခႏၶာ၏ ဇီ၀ေဗဒေပၚတြင္ တည္ရွိသည္။
-သိပၸံနည္းက် စံုစမ္းရွာေဖြျခင္းမ်ားမွ တဆင့္ ေအာင္ျမင္ရရွိထားေသာ နားလည္သိျမင္မႈ(သို႔)အသိပညာသည္ ေဆးပညာသိပၸံျဖစ္သည္။
က်န္းမာေရးႏွင့္လူမႈ၀န္းက်င္
က်န္းမာေရးႏွင့္ပတ္သက္၍ တျခားတစ္ဘက္မွ ဆင္ျခင္ရန္ အေၾကာင္း တစ္ခ်က္မွာ လူသားတို႔၏ ျခားနားကြဲျပားေသာ လူမႈစီးပြား
ပတ္၀န္း က်င္ျဖစ္ သည္။ ကမာၻ႔လူဦးေရ(100)တြင္ (50)ဦးသည္ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့စြာ ေနထိုင္ ေနရသည္။ လူ(80)သည္ စံခ်ိန္စံႏႈန္းေအာက္အိမ္မ်ိဳးတြင္ ေနထို္င္ ္ၾကရသည္။ ကမာၻ႔ဥစၥာဓန စုစုေပါင္း၏ ၅၉%ကိုလူ(၆)ဦးကသာ ပိုင္ဆိုင္ၾက သည္။
လူမႈသိပၸံအရ က်န္းမာျခင္းႏွင္႔ မက်န္းမာျဖစ္ျခင္း သည္ ဇီ၀ေဗဒ ဆိုင္ရာ(သို႔) လူမွု႔ ေရးဆိုင္ရာသီးသန္႔မွ် မဟုတ္၊ လူမွု႔ေရးႏွင္႔ ဇီ၀ေဗဒဆိုင္ရာ တံု႔ျပန္မႈမ်ားက က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အက်ိဳးဆက္ရလဒ္မ်ားကို ထုတ္လုပ္ ေပး သည္။ လူမႈေရးဆုိင္ရာ ဖြဲ႔စည္းတည္ေဆာက္ထားပံုမ်ားက လူ တစ္ဦး ၏ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အေတြ႔အႀကံဳကိုပံုေဖာ္သည္။
လူအဖြ႔ဲအစည္း၏ စီးပြားေရးႏွင္႔ ရုပ္၀တၱဳ သံယံဇာတ ရင္းျမစ္မ်ား ျပန္လည္ တည္ေဆာက္ရန္ လိုအပ္မွု႔မ်ားကို အထူးအာရံုျပဳနိုင္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း က်န္းမာေရးကုသ ၀န္ေဆာင္မႈကဲ႔သို႔ေသာ ေဆးပညာ၏အခ်က္အခ်ာကို ရင္ဆိုင္စိန္ေခၚ ေက်ာ္လႊားနုိင္ ျခင္းမရွိ စသည္ျဖင္႔ ရႈျမင္သံုးသပ္ခဲ႔သည္။
ျမင္သိႀကားအစဥ္အလာမဟုတ္ေသာအျခင္းအရာ(Alternatives)
၁၉၇၀ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း လူသူေလးပါးအေျပာမ်ားေသာ ကုထံုးမ်ား ေရပန္း ကား ေပၚေပါက္လာပါသည္။၄င္း တုိ႔တြင္ ပါ၀င္ေသာ အပ္စိုုက္ ကုသျခင္း (Accupunture)ႏွင္႔ homeopathy ကုထံုးမ်ားသည္ အမွန္တကယ္ ဆန္းၾကယ္ လွသည္။
Homeopathy ေဆးပညာသည္ ေဆးအနည္းငယ္မွ်စီသာ ေကၽြးေသာနည္ း ျဖင္႔ ကုသေသာကုထံုး ျဖစ္သည္။ ေဆးဖက္၀င္ႏြယ္ျမက္သစ္ပင္ေဆး၀ါးမ်ား (Herbal medicine) ႏွင္႔ ၊ ရနံ႔ ကုထံုး (aroma therapy)တို႔သည္ လည္း လူသိမ်ား အသံုး၀င္လွသည္။ ၄င္းအျပင္ ကုသနည္းမ်ိဳးစံုကို အသံုးျပဳ၍ ကုသေသာAllopathyေဆးပညာ၊ခ်ာရာခါ (Charaka)ေဖာ္ထုတ္ခဲ႔ေသာ အယုေဗၺဒ ေဆးပညာတို႔သည္လည္း ထူးျခားေလးနက္မႈ ရွိၾကသည္။
သာမန္အားျဖင္႔ တရုတ္အပ္စိုက္ ကုသပညာသည္ အေနာက္တိုင္း ေဆးပညာထက္ အခ်ိန္ကာလေစာစြာ ေပၚေပါက္ခဲ႔သည္။ယင္းကဲ႔သို႔ေသာ ကုထံုးမ်ားကို alternative therapies (သို႔)complementary therapies ကုထံုးမ်ားဟု ေခၚၾက သည္။
Ursula Sharma ( ၁၉၉၅)၏ သုေတသန ျပဳခ်က္ အရ alternatives ေဆးပညာ သံုးစြဲေသာ လူအုုပ္စု(5) စု၏အေျခအေနမ်ားကို ေအာက္ပါ အတိုင္း ေတြ႔ရွိရသည္။
၁-ႀကိဳတင္ကာကြယ္ေသာ နည္းလမ္းကိုသံုးစြဲလိုျခင္း၊ေရာဂါကို ကုသျခင္းမွ်မက အျမစ္ျပတ္ကာ ရွင္းေပ်ာက္ေစလိုျခင္း၊
၂-ေဆး၀ါးတို႔၏ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး ကို လက္မခံႏိုင္ျခင္း၊
၃-လက္ရွိ ကုသမွု႔နည္းလမ္းကို မႏွစ္သက္ျခင္း(သို႔) ေၾကာက္ရြံျခင္း၊
၄-ဆရာ၀န္ -လူနာ ဆက္ဆံေရးအေျခအေန တခ်ိဳ႔ကို မႏွစ္ျမိဳ႔ျခင္း၊
၅-လူမွု႔ေရးႏွင္႔ အေတြ႔ အၾကံဳ ဆုိင္ရာကိစၥရပ္မ်ားကို ေဆးသိပၸံပညာ သက္သက္က မေက်ာ္လႊားႏိုင္ျခင္း။
သို႔ျဖစ္ရာ Alternative Health သည္ ရုပ္ႏွင္႔စိတ္တို႔ကို ေပါင္းစပ္ ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းႏွစ္ခု (သို႔)အစိတ္အပိုင္းႏွစ္ခု ၏အျပည္႔ျဖစ္စဥ္ (as a whole)အျဖစ္ ရႈျမင္သည္။ အတြင္းအျပင္ ပေယာဂ ပံုစံတို႔၏ေပါင္းစပ္မႈအျဖစ္ စဥ္းစားသည္။
တာအိုတို႔၏ ယင္ယန္သေကၤတ (yin-yan symbol)အျဖစ္ အနက္ အဓိပၸါယ္ ေဖာ္ေဆာင္သည္။ယင္းကုထံုးပညာရွင္တို႔သည္ စက္ျပင္ဆရာထက္ ေျပာင္းလဲမွု႔ကို နားလည္သေဘာေပါက္ေသာ ၊သဘာ၀ျဖစ္စဥ္ကို အေထာက္ ္အကူ ျပဳေသာ၊မွန္ကန္ေသာ ရာသီဥတု အေျခအေနကိုဖန္တီးေသာ ဥယ်ာဥ္မွဴး တစ္ဦး ႏွင္႔ ပိုတူသည္။
ေဆးသိပၸံပညာဆိုင္ရာ ဖြင္႔ဆိုရွင္းျပမွုမ်ားသည္ ျပႆနာမ်ား(problems)ျဖစ္သည္။(ျဖည္႔စြက္ေဆးပညာ)(complementary medicine)သည္ျပႆနာမဟုတ္ေသာ အျခားအရာတစ္ခု ( alternative)့ျဖစ္သည္။ ေဆးသိပၸံပညာက ရုပ္ခႏၶာႏွင္႔ စိတ္ကိုသီးသန္႔ ခြဲျခားျမင္ေသာ Dualism ျဖစ္သည္။ Complementary ကေပါင္းစည္းေသာ Holistic အျမင္ျဖစ္သည္။ ေဆးသိပၸံပညာက ဖ်ားနာမွု႔ႏွင္႔ကုသမွု႔ေပၚဂရုဓမၼထားသည္။ Complementary က က်န္းမာေရး ႏွင္႔ ႀကိဳတင္ကာကြယ္ေရးကိုအထူးအာရံုျပဳ သည္။ ေဆးသိပၸံပညာက ဖ်ားနာမႈ( Illness)ကိုသာ ကုသဖို႔ အေလးထားသည္။
complementary က လူပုဂိၢဳလ္တစ္ဦး ( a person)ကုသဖို႔အေလးထား သည္။ ေဆးသိပံၸပညာ၏ ကၽြမ္းက်င္မႈ မွာ ဆရာ၀န္ျဖစ္သည္။ Complementary ၏ပညာရွင္မွာ လူနာတို႔၏ ေျပာင္းလဲလုိေသာ အတြင္း ဆႏၵ မ်ားကို စတင္ေဖာ္ထုတ္ ပညာေပးမွု႔ ကုထံုးပညာရွင္ ျဖစ္သည္။ေဆးသိပံၸပညာက သဘာ၀ တရားကိုေက်ာ္လႊားအနိုင္ယူသည္။complementary က သဘာ၀ ၏အျပဳသေဘာ ေဆာင္ေသာအားအင္မ်ားကို အသံုးခ်တန္ဆာ ဆင္သည္။ ေဆးသိပံၸပညာက ဆူးစူးသည္ကို ထြင္ေပးသည္။Complementary က
ဆူးထြင္ေပးသည္႔ အျပင္ ဆူးရွိေသာပန္းကို ေနရာတက်ျပန္လည္ ထားရွိေစ သည္။
Ottawa ခ်ာတာ
Alternative ေဆးပညာအေၾကာင္း လူသိမ်ား ေခတ္စားစ အခိ်န္ မွာပင္ အေနာက္တိုင္း ေပၚလစီ ျပဳလုပ္သူမ်ားသည္၄င္းနိုင္ငံသားတို႔၏ က်န္းမာေရးအေျခအေနကို အျမင္႔မားဆံုးျမွင္႔တင္၍ ျပန္လည္အကဲျဖတ္ ျပင္ဆင္ခဲ႔ၾကသည္။က်န္းမာေရးႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ေတြးေခၚပံုနည္းလမ္းသစ္ တစ္ရပ္ကို ကေနဒါက်န္းမာေရး ၀န္ႀကီး Marc Lalonde က ၁၉၇၄ခုနွစ္ တြင္ အဆိုျပဳ တင္ျပ ခဲ႔သည္။ ၄င္းအဆိုျပဳခ်က္တြင္ က်န္းမာေရးထိခုိက္မႈကို ျဖစ္ေစေသာ အဓိကအေႀကာင္းခ်င္းရာ (၄) ခ်က္ပါရွိခဲ႔သည္။
၁-က်န္းမာေရးေစာင္႔ေရွာက္မွု မလံုေလာက္ျခင္း ၊
၂-ဘ၀ေနဟန္ ၊
၃-ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာညစ္ညမ္းမွုမ်ား ၊
၄-ဇီ၀ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာအက်င္႔စရိုုက္မ်ား။
က်န္းမာေရးႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ဤကဲ႔သို႔ ပိုမိုရႈပ္္ေထြး က်ယ္ျပန္႔ လာေသာ နည္းလမ္းမ်ားနွင္႔ ခ်ဥ္းကပ္အေျဖရွာ လာရာအစိုးရ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား နွင္႔ ကမၻာ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔အစည္း (WHO) တို႔သည္ လူထုက်န္းမာေရး(National Public Health) အစီအစဥ္ သစ္ကိုထုတ္ေဖာ္ေၾကျငာခဲ႔ၾက
သည္။ NPH ၏ခ်ဥ္းကပ္ပံု နည္းလမ္းသစ္သည္ ေရာဂါကုသျခင္းထက္ က်န္းမာေရးအသိေရခ်ိန္ျမင္႔တင္မွု႔ ကိုပိ္ုမို ဓမၼဂရုျပဳ သည္။
က်န္းမာေရးအေပၚ ၾသဇာ လႊမ္းမိုးေသာ မ်ိဳးျပားစံုလင္မွု႔(diversity)ကုိ အသိအမွတ္ျပဳသည္။ က်န္းမာေရးျမွင္႔တင္မွု႔အတြက္ Ottawa Charter ၏ က်န္းမာေရး အဓိပၸါယ္ဖြင္႔ဆိုခ်က္သစ္(၁၉၈၇)မွာထင္ရွားသည္။
ခ်ာတာအရ- က်န္းမာေရး တိုးတက္ထိန္းသိမ္းျမင္႔မားေစရန္ လူသားတိုင္း တတ္စြမ္း ႏို္င္ေသာ လုပ္ငန္းစဥ္။ အုပ္စု(သို႔)လူတစ္ဦး ခ်င္းစီအေနႏွင္႔ရုပ္ပိုင္း၊စိတ္ပိုင္းႏွင္႔ လူမွု႔ေရးဆိုင္ရာ မွ်တျပည္႔စံုေသာ အေျခအေန လိုအပ္ခ်က္မ်ား ေက်နပ္ ႏွစ္သိမ္႔မႈရွိရန္ ပတ္၀န္းက်င္ အေျခအေနကိုေက်ာ္လႊားေအာင္ျမင္ရန္( သို႔) ေျပာင္းလဲရန္ တတ္စြမး္နိုင္ေသာျဖစ္စဥ္။စသည္ျဖင္႔ ဖြင္႔ဆိုခဲ႔ သည္။
က်န္းမာ ေရး ျမွင္႔တင္မႈသည္ က်န္းမာေရး၏အခန္းက႑မွ်မက အျခားဘက္စံု က႑မ်ား၏ တာ၀န္၀တၱရား မ်ားႏွင္႔ လည္းသက္ဆိုင္သည္ဟု ဖြင္႔ဆိုခဲ႔သည္။
ဤဖြင္႔ဆိုခ်က္အရ NPH ၏အမာခ ံ ေက်ာရိုးတြင္ လူမွူေရးႏွင္႔ ဇီ၀ေဗဒဆိုင္ရာ၊စိတ္ပိုင္းႏွင္႔ ရုပ္ပိုင္းဆုိင္ရာ၊တစ္ဦးခ်င္းႏွင္႔ အမ်ားဆိုင္ရာစေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ပူေပါင္းေရာယွက္ ပါ၀င္ေနသည္။ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အသြင္သ႑န္သစ္ ကို က်ယ္ျပန္႔နက္ရွိုင္းစြာ ပံုေဖာ္ေနသည္။ ၄င္း NPHတြင္ အဓိကေသာ႔ခ်က္အစိတ္အပိုင္း(၂)ရပ္ ပါ၀င္ေနသည္။ဘ၀ေနဟန္(Life style)နွင္႔စြန္စားရင္ဆိုင္ရမွု(risk)တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
ဘ၀ေနဟန္( Life style)
NPH၏ အသိအမွတ္ျပဳလက္ ခံထားေသာဘ၀ေနဟန္တြင္ ေခတ္သစ္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း၏ နစၥဓူ၀ လုပ္ကိုင္ေနၾကေသာဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားႏွင္႔အေလ႔ အက်င္႔ ေပါင္းစပ္မႈမ်ားပါ၀င္သည္။ ဥပမာ- ဘာစား၊ဘယ္ေနရာသြား၊ဘယ္လို
၀တ္ဆင္၊ဘယ္ေနရာမွာဆက္ဆံေရးျပဳလုပ္စေသာအေသးအဖြဲေပါင္းမ်ားစြာ
ပါ၀င္ သည္။လူမွု႔ေရးဆိုင္ရာ ဥပဓိသရုပ္(social identity)ကို တည္ေဆာက္ရန္ အေျခခံလိုအပ္ေသာ ေထာက္ပံ႔မွု႔မ်ားႏွင္႔ စားသံုးမွု႔(comsumption)မ်ား
ပါ၀င္ သည္။
စူပါမားကတ္ တစ္ခုတြင္ သင္ေရြးခ်ယ္ေသာ အစာအဟာရ အမ်ိဳးအစား တစ္ခုသည္ သင္ေရြးခ်ယ္ေသာ ဘ၀ေနဟန္ကို ကိုယ္စားျပဳသည္။ ကုန္ပစၥည္း၏ အညႊန္းတံဆိပ္ကို ႀကည္႔ရွု႔၍ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ႏို္င္ေသာ လူလုပ္ ဆိုးေဆး မ်ား ပါမပါ။preservative ဟုတ္ မဟုတ္လတ္ဆတ္ျခင္းရွိ မရွိႏွင္႔ ဓာတု ပစၥည္း သံုးမသံုး ခြဲျခားသိရွိႏိုင္သည္။ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္းႏွင္႔ အရက္ေသစာ ေသာက္ သံုးျခင္းတို႔သည္လည္းသင္ေရြးခ်ယ္ထားေသာ ဘ၀ေနဟန္ တစ္ခု ပင္ျဖစ္ပါ သည္။ေခတ္သစ္လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြင္းရွိ ေခတ္ျပိဳင္ဘ၀မ်ားစြာ တို႔တြင္ ထိုကဲ႔သို႔ေသာက်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျငင္းဆိုေရြးခ်ယ္မႈမ်ားကို အလွ်ံပယ္ေတြ႔ႏိုင္ ပါသည္။
သုေတသနျပဳခ်က္မ်ားအရ က်န္းမာေရးကို ေရြးခ်ယ္ လိုက္စား သူမ်ား တြင္ ျမင္႔မားေသာ ကိုယ္ပိုင္စည္းကမ္း(self discipline) ကိုယ္ပိုင္ထိန္းသိမ္းမွု႔ (self control) ႏွင္႔ စိတ္စြမ္းအား (will power) မ်ားရွိၾကေၾကာင္း သိရွိရသည္။
စြန္႔စားအႏၱရာယ္ ရွိမႈ
စြန္႔စားမႈ တြင္ အခြင္႔အလမ္းထက္ အႏၱရာယ္က ရာခိုင္ႏွုန္းပိုမို မ်ားျပား စြာ တည္ရွိေနသည္။ မေသခ်ာမေရရာမွု႔မ်ားက တင္းၾကပ္ ျပည္႔ေနသည္။ အိုဇုန္းလႊာေပါက္ျပဲလာမႈေၾကာင္႔ ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္ မ်ားျပားလာသည္။ ႏိုက္ထရပ္စ္ ေအာက္ဆိုဒ္၊မီသိန္းႏွင္႔ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ ဆိုက္ဓာတ္ေငြ႔ ထုတ္လႊတ္မႈမ်ားေၾကာင္႔ ဖန္လံုအိမ္ အာနိသင္ရွိလာသည္။
အေရျပားကင္ဆာကဲ႔သို႔ေသာ က်န္းမာေရးအေပၚေရရွည္ အက်ိဳးသက္ ေရာက္မႈမ်ား ျဖစ္လာသည္။ ရွင္သန္ က်န္ရစ္ခဲ႔ရမည္႔ အနာဂတ္မ်ိဳးဆက္ ကမၻာကို ေျခာက္အိမ္ မက္ မက္ေစသည္။
တစ္ဦးခ်င္းစြန္႔စားရမႈအေနႏွင္႔လည္း ဘ၀ေနဟန္က အတိုင္းအတာ တစ္ခုအထိ ပါ၀င္ပတ္သက္မွု ရွိျပန္သည္။ ၀င္ေငြနည္းပါးပါက ဘ၀ေနဟန္ ေရြးခ်ယ္မွု႔ အကန္႔အသတ္ ရွိကာ က်န္းမာေရးဆုိင္ရာ စြန္႔စားအႏၱရာယ္ရွိမွု႔ မ်ားျပားႏိုင္သည္။ေစ်းႏွုုံးခ်ိဳသာ၍ စားသံုးရေသာအႏၱရာယ္ရွိ အစားအစာ၊ ေနအိမ္၊ ေသာက္သံုးေရ တို႔ကို သံုးစြဲရႏိုင္သည္။ အာစင္နစ္ ရာခိုင္ႏွုန္း မ်ားျပား ေသာေရ ကိုေသာက္မိႏိုင္သည္။ညစ္ညမ္းေသာ ေလထ ုက လူသားတို႔၏ က်န္းမာေရးဘ၀ကိုျခိမ္းေျခာက္ ေနေသာ အႏၱရာယ္မ်ားပင္ ျဖစ္ၾကပါသည္။
သို႔ျဖစ္ရာ NPHသည္ က်န္းမာေရးျမွင္႔တင္မျႈပဳလုုပ္ရန္ ဆရာ၀န္မ်ား၏ အခန္းက႑ကုိပစ္ပယ္ထားျခင္းမရွိပါ။လူထုကိုပြင္႔လင္းျမင္သာေစရန္(သို႔)က်န္းမာေရးပညာေပးမွု႔မ်ားကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ျပဳလုပ္ရန္ ေတာင္းဆုိ ပါသည္။မီဒီယာမ်ား၏ အခန္းက႑ကို အဓိကအသံုးျပဳသည္။ (ဥပမာ AIDS , မူးယစ္ေဆး၀ါးႏွင္႔ ပတ္သက္ေသာ ကပ္ေရာဂါမ်ားအေၾကာင္း လူထုအတြင္းသို႔ ပ်ံႏွုံ႔ ေရာက္ရွိေစျခင္း) NGO အဖြဲ႔အစည္းမ်ားစြာသည္ ဤကဲ႔သို႔ေသာ က်န္းမာေရးျပဳစုေစာင္႔ေရွာက္မွု (သို႔) ၀န္ေဆာင္မွု႔မ်ားကို ကမၻာႏွင္႔တစ္၀ွမ္း ျပဳလုပ္ေနႀကသည္။
ဆင္ျခင္ရန္အေၾကာင္းမွာ က်န္းမာျခင္းသည္ ေရာဂါမရွိျခင္း (no disease)မဟုတ္ပါ ။ဖ်ားနာမႈ(Illness) မရွိျခင္းမဟုတ္ပါ။း ဇီ၀ေဗဒ ဆိုင္ရာ၊ လူမႈေရးဆိုင္ရာ၊သပၸယမွ်တမႈ၊မဟုတ္ပါ။သဘာ၀ႏွင္႔လူမႈေရးဆိုင္ရာ စြန္႔စား အႏၱရာယ္ရွိမွု႔ မွ် မဟုတ္ပါ။
ေဆးဆိုင္တစ္ခုမွ ေဆးပုလင္းကို အလြယ္တကူ၀ယ္ယူ၍ ရေသာ အရာ မ်ားမဟုတ္ပါ။ က်န္းမာစြာ နံနက္ခင္း အိပ္ယာထလာသူတစ္ဦး၏ တည္ ေဆာက္ယူရေသာ အေျခအေန တစ္ရပ္သာ ျဖစ္ပါသည္။
အီလက္ထေရာနစ္အတတ္ကြာဟမႈ ႏွင္႔ ေဆး၀ါးအတတ္ကြာဟမႈ(DrugDivide)ေခ်ာက္နက္ထဲသို႔ ကမၻာလူသားအားလံုး မက်ဆင္းမိေစရန္ တျခားတစ္ဘက္မွ ဆင္ျခင္ရန္ အေၾကာင္းခ်င္းရာ တစ္ရပ္သာျဖစ္ပါသည္။
Ref: Whose health is it anyway?by Brenda smith and David Goldblatt 2004
မင္းစစ္အိမ္
က်န္း မာ ေရး ႏွင္႔ ပတ္ သက္ ၍ ဆင္ ျခင္ ရန္ အ ေၾကာင္း မ်ား
သူေယာင္မယ္ ေလလား
လြန္ခဲ့ ေသာ ၁၀ ႏွစ္ ခန္ ့က ျဖစ္သည ္။
ႏုိင္ငံျခား သို႔ ပထမဦး စြာ ေရာက္ရွိ ျခင္း ျဖစ္ သည္။
အမ်ား သံုး တယ္လီဖံုး မွ တန္း စီျပီး ကုိယ့္အိမ္ ကို တယ္လီဖံုးဆက္ရ သည္။ေရာက္လွွ်င္ေရာက္ ျခင္း
ဖံုးကဒ္၀ယ္ျပီး အိမ္ ကို ဖံုး ဆက္ရန္ သြားၾက သည္။
ပထမ ဦးစြာ ကြ်န္ေတာ့္ အိမ္ ကို ဆက္သည္။
အိမ္မွ တယ္လီဖံုးကိုင္ လွ်င္ ကိုင္ခ်င္း၊ ဖံုး ကဒ္မွ ေငြကို အခ်ိဳးက် အလိုအေလ်ာက္ ႏႈတ္္သြား သည္ ကို သတိထား မိ လိုက္သည္။
အိမ္ႏွင ့္ေျပာျပီး ေသာ အခါ ကြၽန္ေတာ့္ သူငယ္ခ်င္း ကို ေနရာေပးျပီး ကြၽန္ေတာ္ ့သူငယ္ခ်င္း အလည့္…..
သူသည္ ကြၽန္ေတာ့္္ဘက္ လွည့္ျပီး ျပံဳး ျဖီး ျဖီး လုပ္္ ကာ တယ္လီဖံုးကိုင္ ရင္း
" YES !!! YES !!!" " OK !!!! OK !!! "
ဟုျပဴး ျပဴး ပ်ာ ပ်ာ ေျပာ ေန သည္။
ဖံုးကဒ္မွ ပိုက္ဆံလည္းတျပား မွမေလ်ာ့။
ကြ်န္ေတာ္ က မင္း …ဘယ္သူနဲ ႔ေျပာေနတာလဲလို ့ေမး ေသာအခါ မသိပါဘူး ကြာ ။ အိမ္ကို ဆက္တာ ဘယ္ေရာက္သြားလဲ မသိဘူး ။
ေကာင္မေလး တေယာက္ကြ…ငါ့ ကို ေျပာေန လို့ ျပန္ေျပာ ေန ရ တယ္ကြ…..ဟဲ ဟဲ…
ကြ်န္ေတာ္လည္း အေတာ္ကို အ့ံဩ ျပီး တယ္လီဖံုး ကို ျပန္ ကိုင္… သူငယ္ခ်င္းရဲ ့နံပါတ္ကို ျပန္ ေခၚ ေသာ အခါ ေကာင္မေလး အသံၾကား ရ ပါ တယ္ ။
ေကာင္မေလး ေျပာေနတာ ကေတာ့….
The number you have dialed is busy now,…..
please try again later….. တဲ့ ။
(This is copy right by prince ocean.)
အသက္ရႈဴျခင္း
ငေပြး နဲ႕တင္ေအာင္ တို႔ႏွစ္ေယာက္ကို ရန္ကုန္က သူ႕ဘၾကီးလွမ္းေခၚလို႕ ျမိဳ႕တက္ၾကတာ။
ရန္ကုန္မႏၱေလး ဘတ္စ္ကားၾကီးနဲ႕ စီးလာလိုက္ၾကတာ ေမာင္းၿပီး၃ နာရီေလာက္ၾကာေတာ့
လမ္းမွာ ဟိုင္းလတ္ ကားေလးတစ္စီးရပ္ထားတာေတြ႕တယ္ ။
စက္ဖံုးၾကီးလဲဖြင့္လို႕ေပါ့။
ငေပြးက တင္ေအာင္ကိုလွမ္းေမးတယ္ ။ "ေဟ့ေကာင္ဟိုကားဘာျဖစ္တာလဲ"
တင္ေအာင္လည္း ရြာမွာဆရာၾကီးဆိုေတာ့ ...
"အ ပါ့ကြာ ..သူလဲဒီေလာက္အေ၀းၾကီးေျပးလာရတာေမာလို႕ ပါစပ္ဟၿပီးအသက္ရႈေနတာေပါ့ကြ"
ငေပြး အူေၾကာင္ေၾကာင္ျဖစ္ၿပီး ရပ္ထားတဲ့ကားကိုတအံ႕တၾသ ၾကည့္ေနရွာတယ္။
တစ္ေနရာလည္း ေရာက္ေရာ သူတို႕စီးလာတဲ့ကားက ထိုးရပ္သြားတယ္။
"ခရီးသည္မ်ားအားလံုး ကၽြန္ေတာ္တို႕ကားအင္ဂ်င္ပူသြားလို႕ ခဏနားပါမယ္။ ေအာက္ခဏဆင္းၿပီးအေပါ့အပါးသြားႏိုင္ပါတယ္ " ဆိုတဲ့ စပါယ္ယာေအာ္သံထြက္လာတယ္။
ငေပြးနဲ႕တင္ေအာင္လည္း ေအာက္ကိုဆင္းၾကတာေပါ့။
ေအာက္လည္းေရာက္ေရာ ငေပြးက တင္ေအာင္ကို မ်က္စပစ္ျပၿပီး ွႏွစ္ေယာက္သားမ်က္စိမ်က္ႏွာပ်က္သြားၾကတယ္။ကားေပၚကိုခပ္ကုပ္ကုပ္ေလး
ျပန္တက္ထိုင္ေနလိုက္ၾကတယ္။
တစ္ေယာက္နဲ႕တစ္ေယာက္လည္း စကားေတာင္မေျပာႏိုင္ေတာ့ဘူး။
ရန္ကုန္ကားဂိတ္ေရာက္ေတာ့ သူတို႕ဘၾကီးက ေစာင့္ေနႏွင့္တာေပါ့။
"ငေပြးနဲ႕တင္ေအာင္ မင္းတို႕ မ်က္ႏွာလဲမေကာင္းပါလား ဘာျဖစ္လာ…. "
ဘၾကီးေတာင္စကားမဆံုးေသးဘူး ... ဘၾကီးလက္ကိုႏွစ္ေယာက္သားဆြဲၿပီးေျပးလိုက္တာ
အ၀တ္အိတ္ေတြ မႏုိင္မနင္းနဲ႕ ကားဂိတ္နဲ႕ခပ္ေ၀းေ၀းလဲေရာက္ေရာ …
"ဘၾကီးရာေျပာမေနပါနဲ႕ေတာ့...သူမ်ားကားေတြ ေမာလို႕အသက္ရႈတာ
ပါးစပ္ဖြင့္ၿပီးရႈပါတယ္... ကၽြြန္ေတာ္တို႕ကားက်မွ ဖင္လွန္ၿပီးရႈရတယ္လို႕ …
ရွက္လြန္းလို႕ ကားနားေတာင္မေနရဲေတာ့ဘူး " တဲ့ …။
သက္ထြန္း